 эсI зат. 1. Акыл, аң-сезим. Эсиң болсо жигиттер, Капа к
лбай тилдебей, Кайрыла жүр жетимге (Токтогул). Ба
ыш эси жок энесинин тилин албады (Байтемиров).
2. | эсезат. 1. Ирет, мертебе, жолу. Планым ашат эки эсе, Кыр
манына береке (Осмонов).
2. Барабар, тең, тете. Өлгө
ндү сурасаң тирилгенге эсе (макал). |
эселеэтиш. Бир нече эсе, бир канча мертебе көбөйтүү, аш
гы менен туудуруп, арттырып алуу. Эки эселеп төлө
п берди. | эселексын. Акыл-эси толо элек, акылсыз, эс-акылы жок, жең
л ойлуу. Эселек сендей айбанды Эр деп айткан оңоб
у («Семетей»). Эстүү — көпчүл, эселек — |
эселенэселе этишинин өздүк мамилеси. | эселетэселе этишинин аркылуу мамилеси. |
эселөөэселе этишинин кыймыл атоочу. | эсентакт. Аман, сак-саламат, соо. Эсен барсам элиме, Ти
егиме жетемин (Токтогул). Алмамбет, Чубак эки шер
Эсен-аман соо барбы? («Манас»). Айран сүтүн к |
эсендешэтиш. Ден-соолугун, ал-абалын суроо, учурашуу, ама
дашуу. Алмамбет, Сыргак, эр Чубак Аман-эсен Манас
а Эсендешип көрүштү («Манас»). | эсендешүүэсендеш этишинин кыймыл атоочу. |
эсендикзат. Амандык, сак-саламаттык, дени сактык. Тилекти
н түбү эсендик, саламат болсок болгону. | эсепзат. 1. Ар кандай нерселердин саналып, саны тактал
п чыгарылган жалпы жыйынтыгы, канча экендигин кө
рсөткөн жалпы саны. Күн эсеби белгилүү Жылда боло |
эсепкорсын. Зыкымданып, бардыгын эсептеп, эсеп жүргүзүп
урган, эчтемесин кемитпөөнүн аракетин кылган пе
ли тар. Эсепкор кишинин колунан тыйын чыгуу кыйы | эсепсизсын. 1. Эсеп жетпеген, сансыз, эң эле көп. Дыйканбай
дын согуму үчүн элден эсепсиз чыгымдар жыйылган (
Бөкөнбаев).
2. Болжолсуз, ченемсиз, өтө эле, абдан. |
эсептеэтиш. Эсебин алуу, эсебин чыгаруу, саноо, санак жү
гүзүү, Эмгек күндү эсептеп, Дептерлерге жазалы (Т
урусбеков). | эсептетэсепте этишинин аркылуу мамилеси. |
эсептешэсепте этишинин кош мамилеси. | эсептөөэсепте этишинин кыймыл атоочу. |
эсептүүсын. Эсептешкен, эсеби бар. Эсептүү дос айрылбайт
(макал). | эсепчизат. 1. Эсептөөчү, эсеп, санак жүргүзүүчү адам, сче
овод. Эмгекчинин эмгек күнүн тууралап, Эсепчилер
иш планын тактасын (Осмонкул).
2. Жыл сүрүүчү; күн |
эсерI сын. Жеңил ойлуу, кем акыл, акылсыз. Эсер Чонтой э
нтелеп, Эшигин таппай темселеп (Тоголок Молдо). Эс
и жок, эсер ээмдин Оюнда азыр эт барбы? (Тоголок Мо | эсилсын. 1. Кайран, чиркин, өткөн. Эсил өмүр, эсил жаш, Э
иң барда моокум бас (Токтогул). Эсил энем Каныкей
Өлбөй тирүү бар бекен («Сейтек»).
2. Киши өлг |
эсирэтиш. Көөп кетүү, менменсинип, обу жок болуп кетүү
, жинденүү. Ал малга, дөөлөткө эсирип, турмушту ба
лабады (Сыдыкбеков). | эсириксын. Көпкөн, менменсиген, обу жок. Эсирик бала эби
тап (Калык). |
эсиркеэтиш. Көпкөнчүлүк кылып текеберленүү, корсоюу. Эс
иркеп отко чарпылган, Элирген тилек менде бар (Аа
ы). | эсиркетэсирке этишинин аркылуу мамилеси. |
эсиркөөэсирке этишинин кыймыл атоочу. | эсирмЕ зат. Албуут, жини бар, кыялы чатак, эсирип кетме.
Эркетайдын эсирмеси кармайт (Бөлөкбаев). |
эсиртэсир этишинин аркылуу мамилеси. | эсирүүэсир этишинин кыймыл атоочу. |
=
=