-
сүт
-
сүт I
молоко;
уйдун сүтү коровье молоко;
эчкинин сүтү козье молоко;
эне сүтү материнское молоко;
сөөктөн чыккан сүт молоко в конце лактации;
сүт кирген у неё (у женщины) появилось молоко;
сүт тээп кетти груди воспалились, распухли (у кормящей женщины);
ууз сүт молозиво;
делбе сүт молоко, непроизвольно вытекающее из груди родившей женщины;
туура сүт нормальное (не вытекающее непроизвольно из груди) молоко;
сүт-мүт молоко и тому подобное, молочишко;
сүт-камыр с.-х. молочно-восковой спелости (букв. молоко-тесто);
жүгөрү сотолору сүт- камыр болуп жетилгеи початки кукурузы достигли молочно-восковой спелости;
апийимдин сүтү с.-х. сок опийного мака;
бөдөнө сүтү шутл. живительная влага (водка; букв. молоко перепёлки);
эне сүтү оозунан кете элек у него ещё молоко на губах не обсохло;
эне сүтүбүз оозубузга татыды нам здорово досталось;
сүтүңдү кеч или сүтүңдөн кеч (обращение к матери) прости мне мою неблагодарность (букв. прости мне твоё молоко);
энекем, кечкин сүтүңдөн, төрөлдүм эле ичиңден фольк. прости мне, матушка, мою неблагодарность, (ведь) родился я из твоего чрева;
ак сүтүмдү кечем я простила (тебя, говорит мать);
"сүтүм урсун" дейм, тескери батамды берем я скажу: "пусть поразит (тебя) моё молоко", я прокляну;
энемдин ак сүтү урсун да покарает меня белое молоко моей матери (я не оправдал его, поступил скверно);
айбыгып качсам душмандан, ак сүтү урсун энемдин стих. если я растеряюсь и убегу от врага, пусть покарает меня белое молоко моей матери;
эмчегим сүтүн ак кылам я не прощу тебе молоко моей груди (говорит мать неблагодарному сыну);
сүт акы южн. этн. подарки матери невесты (когда она уезжает из дома жениха после окончания свадебного обряда);
ак сүтүмдү кечтим этн. я прощаю тебе своё молоко (говорит мать невесты, когда та прибывает в дом жениха);
сүтүңдү төктүбү? он тебе вред какой причинил, что ли? (что ты на него набросился?);
сүт бото верблюжонок-сосунок (мясо считается лакомым);
сүт бото, тайлак, кысыр тай келгендерге союлуп фольк. для прибывших были зарезаны верблюжонок-сосунок, верблюжонок годовалый, жеребёнок годовалый от оставшейся (на этот год) яловой кобылы;
сүттөн ак или сүттөй ак
1) белый-белый;
2) без единой погрешности;
3) (о человеке) кристально честный; абсолютно невиновный;
эненин сүтүндөй таза бойдон өлүп бара жатам умираю совсем неповинным (букв. чистым, как материнское молоко);
бейли сүттой (о человеке) чистосердечный, бесхитростный;
ай сүттөй жарык луна светлая-светлая;
майдай, сүттөй сөөк болобуз мы будем роднёй, питающей взаимное уважение.
сүт II
ар.
лихва;
недозволенный процент прибыли; рост (проценты);
сүткө бер- отдавать в рост (под проценты);
сүт кыл- опутывать долгами;
акча берип, сүт кылат давая деньги, опутывает долгами;
карыздар болбо сүткордон: бардык малың сүт кылат, бир жылда эки туудуруп, жарым сомун бүт кылат фольк. не будьдолжником ростовщика: весь твой скот он обратит в лихву, за год он нарастит вдвое, полтинник превратит в рубль;
сүткө сат- продавать с большой лихвой;
алалдыкка арзыбай, сүткө кылар сооданы стих. не довольствуясь дозволенным, торгуют с большой лихвой.
-
сүт
-
-
сүт
-
-
сүт
-
-
сүт
-
-
сүт
-
сүт, сүтү, сүттү
сүт азыктары
сүт азыктарын иштеп
чыгуу
сүт акы
сүт аралашмалары
сүт ашканасы
сүт бото
сүт-камыр
сүт кислотасы (хим.)
сүт өнөр жайы
сүт тартуу
сүт тикен
сүт уйку
сүт шербет
сүт эмүүчүлөр
сүткө тийген күчүктөй
сүттөн ак
сүттүн майлуулугу
сүтүн ак кылуу
сүтүн кечүү
-
Сүт
-
-
Сүт
-
-
сүт
-
I зат. 1. Балдарын тамактандыруу үчүн аялдардын жана сүт эмизүүчү айбандардын ургаачыларынын эмчегинен чыгуучу ак түстөгү азыктык зат. Козусунда сүткө тойбогон токтусунда түрткөнүн койбойт (макал). Бээнин сүтү. Уйдун сүтү. Эне сүтү.
- 2. Кай бир өсүмдүктөрдөн же анын мөмөсүнөн чыгуучу ак түстөгү суюктук, суюк маңызы. Гозолордун ак гүлдөрү ачылып, Апийимдин сүтү таамп чачылып (Осмонкул).
- 3. Сабагынан, жалбырагынан сүт чыккан айрым өсүмдүктөрдүн аттарын түзүүдө колдонулат. Сүт тикен. Сүт куурай.
♦ Эне сүтүн актоо — энеси, эл-журту ыраазы болгудай кызмат өткөрүү, эмгек сиңирүү, эрдик көрсөтүү. Күрөшүп силер менен жан беремин, Антпесем кантип актайм эне сүтүн! (Турусбеков). Ата-журт кызматына жанды берип, Айланам, ак сүтүмдү актап кеттиң! (Бөкөнбаев). Сүттөн ак — таза, күнөөсү жок, эч күнөөсүз, жаман ою жок. Мезгилсиз кеткен уулумдун ниети сүттөн ак эле, сага жамандык ойлочу эмес эле (Абдукаримов). Элик сүтүн берүү — өзү төрөп, өзү эмизбесе да өз баласындай кылып асыроо, багып өстүрүү. Алым — Айшанын элик сүтүн берип баккан баласы. Оозунан сүтү кете элек — али жаш, тажрыйбасы жок, быша элек. Ойронум абам барында, Оозуман сүтүм кете элек («Эр Табылды»). Эне сүтүн оозуна татытуу — көрбөгөндү көргөзүү, сазайын берүү. Эне сүтүн оозуна татытып, суй жыгуучу (Убукеев). Бөдөнөнүн сүтү — арак, ичкилик. Бөдөнөнүн сүтүнөн да анча-мынча жутушту (Абдукаримов). Сүт бото — сүт эмген, энесинен бөлүнө элек бото.
СҮТ II зат. Алган карызды төлөгөндө ээсине (сүткорго) үстүнө кошуп берилүүчү пайда, карыздар аркылуу туудурулган процент. Сүткө берүү. Сүтү мынча болот деп карыз берүү — сүткорлукка жатат.
| Негизги мүнөздөмөлөрү |
|---|
| Сөз түркүмү | Зат атооч |
| Жекелик сан | сүт |
| Көптүк сан | сүттөр |
Жөндөлүшү - "сүт"
Жекелик сан
| Жөндөмөлөр | Жекелик сан |
|---|
| Атооч Ким? Эмне? | сүт |
| Илик Кимдин? Эмненин? | сүттүн |
| Барыш Кимге? Эмнеге? | сүткө |
| Табыш Кимди? Эмнени? | сүттү |
| Жатыш Кимде? Эмнеде? | сүттө |
| Чыгыш Кимде? Эмнеде? | сүттөн |
Көптүк сан
| Жөндөмөлөр | Көптүк сан |
|---|
| Атооч Кимдер? Эмнелер? | сүттөр |
| Илик Кимдердин? Эмнелердин? | сүттөрдүн |
| Барыш Кимдерге? Эмнелерге? | сүттөргө |
| Табыш Кимдерди? Эмнелерни? | сүттөрдү |
| Жатыш Кимдерде? Эмнелерде? | сүттөрдө |
| Чыгыш Кимдерден? Эмнелерден? | сүттөрдөн |
Мындан бөлөк Кыргызском тилинде табылган окшош сөздөр:
