|
күн
|
|
1. солнце;
күн чыкты солнце взошло;
күн чыгыш
1) восход солнца;
2) восток;
күн чыга или күн тие с восходом солнца; ранним утром;
күн чыгардын алдында перед восходом солнца;
күн батты солнце зашло;
күн баткандан кийин после захода солнца;
күн кызылын ала батты примета солнце село, захватив свою красноту (т.е. закат был чистым, что предвещает хорошую погоду);
күн батыш
1) заход солнца;
2) запад;
күн жак или күн жүрүш или күн жүрүш жагы юг;
күн жүрүштө на юге;
күн жүрүш жактан с южной стороны;
күн тоо-тоонун башына тие когда солнце только-только ещё касается верхушек гор;
күн абада толгондо, түш абыдан болгондо фольк. когда солнце в небе станет полным, когда наступит точно полдень;
күн тийбес жер место, куда не доходят солнечные лучи;
күн тийбес жерге бактырып фольк. заботясь и лелея (букв. воспитывая там, куда солнце не попадает);
күн тийген жердин баарысы весь мир;
2. день;
күн өттү - иш бүттү день прошёл - и хорошо (букв. день прошёл - дело кончилось);
эки күн два дня;
эки күнү в течение двух дней;
отуз күнү в течение тридцати дней;
бул күнү в этот день;
биз үчүн кырк күнү той бер жана кырк күнү оюн кылгын фольк. устрой нам пир на сорок дней и игры на сорок дней;
он төртү күнү четырнадцатого числа;
экиси күнү жөнөймүн я отправлюсь второго числа;
ошол эле күнү в тот же день;
мындан төрт күнү илгери четыре дня тому назад;
күнү бүгүн вот сегодня;
күнү бугүн да даже и сегодня; и по сей день;
күнү бүгүнгө чейин вплоть до сего дня;
күнү бүгүнкүдөй
1) как сегодняшний;
2) перен. свеженький;
күнү кечээ вчера; именно вчера;
кечээ гана күнү только вчера; не дальше как вчера;
оң күн счастливый день; день, предвещающий удачу;
улуу күн или чоң күн великий день (пятница);
атка минип оң күнү, аттаныпсыз чоң күнү фольк. сев на коня в счастливый день, ты двинулся в путь в великий день;
жума күн
1) пятница;
2) перен. то же, что жуманын кадыр түнү (см. кадыр I);
бир күнү или бир күн или күндөрдүн бир күнүндө однажды, в один прекрасный день;
качсак да, бир күн өлөбүз фольк. хотя и убежим, (всё равно) когда-нибудь умрём (трусость не даст вечной жизни);
күнүгө или күндө каждый день, ежедневно;
күнүнө на каждый день;
козу ордуна союшу күнүнө бирден тай болчу фольк. на убоину на каждый день вместо ягнёнка был жеребёнок;
күнү-түнү или күнү-түн или күн-түнү или южн. түн-күн или күндүр-түндүр днём и ночью, днями и ночами, круглые сутки;
күнү-түндүк өмүр жизнь за одни сутки;
баш күндөн или баш күнтөдөн с давних времён, издревле;
чын баатырдын адаты, баш күндөн келген санаты фольк. (это) обычай истинного богатыря, издревле идущий пример;
күнүн в течение одного дня;
күнүн барып, күнүн келет он в один день съездит (поедет и возвратится);
Ошко күнүн барып келиш кыйын в Ош трудно за один день обернуться (поехать и возвратиться в тот же день);
кысырактын кырк байтал, күнүн баарын сойдурду фольк. он приказал в один день зарезать сорок яловых кобылиц;
жыл маалына күн жетти исполнился год;
күндөн күнгө с каждым днём; что ни день, то...;
эмгек күнү трудодень;
жумуш күнү рабочий день;
адам күнү человекодень;
3. время, времена; эпоха;
күнүндө күркүрөгөн в своё время он гремел (был славен);
күн кетип калды южн. время прошло;
4. погода;
күн ачык погода ясная;
күн жаап турат идёт дождь;
күн бүркөлүп, ачылып турат переменная облачность;
мезгил-мезгили менен күн жаайт временами осадки;
күн селдеди дождь немного утих;
мезгил - кыш, күн - аяздуу время зимнее, погода морозная;
5. (ср. өмүр I оокат, тиричилик, турмуш) жизнь;
балыктын күнү көл менен, жигиттин күнү эл менен погов. жизнь рыбы (связана) с озером, жизнь молодца - с народом;
күнү бүтүп, суусу түгөндү его дни сочтены;
жетимчилик күнүн өз башынан кечирген он испытал муки сиротской жизни;
күн көр- жить, существовать;
күнүмдү көрбөй калайын! чтоб мне не видеть солнца (если я...) !;
өз күнүн өзү көргөн он жил самостоятельно; он от других не зависел;
өз күндөрүн өздөрү көрүп жүрүштү они сами находили себе пропитание; они не были на чьём-л. иждивении;
өлбөстүн күнүн көрүп жүрөт он с голода не умирает, но и сыт не бывает;
көрөр күнү или көрөйүн деген күнү предстоящая ему жизнь; то, что ему придётся испытать в жизни;
менин дагы көрөйүн деген күнүм бар мне тоже хочется ещё пожить на белом свете;
көрөр күнүм, ичер суум бар экен я, оказывается, ещё поживу на белом свете;
көрөр күнүн көрө албай, көмүлүп жатып калат фольк. он не проживёт определённого ему века, будет похоронен;
көрөр күнүң ушул вот это твоя участь (на другую не надейся);
менсиз көрөр күнү жок без меня он не может существовать;
күн көрсөт- дать возможность жить;
ал сага күн көрсөтпөйт он тебе не даст жить, он тебя со свету сживёт;
күн өт- или күн өткөр- жить, проводить жизнь;
кез келген жерде күн өттүм я жил где попало;
чала тоют күн өткөрүп ведя полуголодное существование;
күн тартиби повестка дня;
күн тартибине коюлду поставлено на повестку дня;
күндөгүдөй как всегда, как обычно;
күндөгүдөй үйлөрүнө тынч алып отура алышкан жок они не могли спокойно, как всегда, сидеть дома;
күнүң тууду твоё солнце взошло; пришло твоё время (наслаждаться, быть счастливым); пришло твоё счастье;
ал убакта күчтүүнүн күнү тууп, карылуунун карды тоюучу то были времена (экономически) сильных, сыты были могущественные;
эл башына күн тууса, эл жараткан эр келет фольк. когда наступает счастливое для народа время, появляется молодец по нраву народу (т.е. героя порождает время);
күн өтүп кетти поразил солнечный удар;
күн какты изнурена, истощена (от. жары, гл. обр. о лошади);
күн сал- мечтать о чём-л.;
күлүккө күн салгыча, байталга бак берсин погов. чем мечтать о скакуне, лучше пожелать кобыле счастья (т. е чем увлекаться одним скакуном, лучше следить за всем табуном);
күн салдыр- или күн салгыз- быть поставленным в зависимость от кого-чего-л.;
сага күн салдырып (или салгызып) койдум я поставлен в зависимость от тебя;
андай болбогон күндө в противном случае;
күн карама
1) (южн. күн батыш) подсолнечник;
2) двуличный;
күнү кеткен
1) разорившийся, обедневший;
2) потерявший положение в обществе;
күндүн чыкканы менен батканындай не подлежит никакому сомнению (букв. как восход и заход солнца);
күнүн көр- пользоваться благами чего-л.;
малдын күнүн көрүп жатам я живу тем, что мне даёт скот;
аттын күнүн ал көрдү конём пользовался он (получал от коня выгоду);
күмүштү жыйган сен болдуң, күнүн көрдү алты арам фольк. серебро накопил ты, а благами его воспользовались шесть негодяев;
балаңдын күнүн ким көрөт? кому на радость будет твой сын?
балдарыңыздын күнүн көрүңүз живите вашими детьми (живите всем тем, что они вам доставляют);
көрөр күнүм ласк. (к ребёнку) солнышко моё, надежда моя;
иий, күнүңдү көрөйүн! ласк. (к ребёнку) ой, радость ты моя!;
катуу айтып жиберген күндөрүм да болот случается и со мной, что я грубо скажу;
күлө, турган күн барбы! где же там смеяться!; до смеха ли!;
күндөн калды он подавлен; он в подавленном настроении;
күнү түштү с дат. п. он стал нуждаться в..., он попал в зависимость от...;
күнүң түшпөйт элекке стих. ты не будешь зависеть от сита (не будет нужды просеивать);
күнүбүз ошого эле түшүп калган жок свет на нём не клином сошёлся; он не свет в окошке;
башына күн түштү на него свалилась беда;
ат башына күн түшсө, ооздугу менен суу ичет; эр башына күн түшсө, өтүгү менен суу кечет погов. свалится беда на коня, он с удилами воду пьёт; свалится на молодца беда, он через воду в сапогах переходит (разнуздывать некогда, снимать сапоги некогда);
кайра жаар күн болуп фольк. (о богатыре) с грозным видом;
дүйнө күн! (или дүйнөгүн!) увы!, как жаль!;
моминтип калдым, дүйнөгүн! стих. увы! я остался в таком вот положении!;
күндүн кызылы лучи заходящего солнца;
күндүн кызылы менен батсын! проклятие чтоб не дожить ему до ночи!;
тан күнү см. таң I;
таңда күнү см. таңда;
күндүн мурду см. мурун I;
демейки күн см. демейки;
каран күн см. каран II 1;
айы-күнү см. ай I;
аттуу күн см. аттуу I.
|
Мобилдик режим
=