|
алда
|
|
I зат. Кудай, теңир. Жазууна көндүм алданын, Көтөрдүм өлүм салганын («Курманбек»).
АЛДА II: алда бирөө — кимдир бирөө, белгисиз бирөө. Арка жагым карап коём, Алда бирөө барчылап (Мидин.). Алда кайда — алыска, алыс жакка, ыраакка; белгисиз жакка. Алда кайда көз жиберип тунжурап калды (Жантөшев). Агын суунун шары алда кайда кетип жатты (Сыдыкбеков). Алда кайдан — алыстан, алыс жактан, ыраактан, белгисиз бир жактан. Алда кайдан дирилдеген комуздун үнү угулат («САЖИ»). Алда кандай — 1) белгисиз, кандай экени белгисиз, башкача, кандайдыр бир. Алда кандай бир булут, Пайда болуп калганы («Манас»).; 2) эң сонун, эң жакшы, айрыкча. Атыр жыттуу кең жайлоо, Алда кандай көрүнгөн (Токтогул). Алда канча — бир топ, көп, бир кыйла. Келе жатты эки дос Алда канча жол басып («Эр Табылды»). Ашырбай алда канча илгери келатат (Жантөшев). Алда канча эл келди (Токтогул). Алда ким — белгисиз бирөө, кимдир бирөө. Гүл бурап, суу атылып турган бакка Алда ким алда кайдан чырак жакты (Үмөталиев). Алда нече — көп жолу, бир нече ирет. Алар алда нече курдай келишти («Советтик Кыргызстан»). Ай-ааламды күлүк ой, Алда нече айланды («Мендирман»). Алда качан — мурун эле, эчак эле. Мен эртелеп турган элем. Карыя Алда качан дөңгө чыгып алыптыр (Аалы). Алда качанкы — мурунку, илгерки, өткөн убактагы. Алда качанкыны эстетесиң?! (Сыдыкбеков). Алда эмнедей же алда немедей — 1) татынакай, жакшынакай. [Мыскал].. кемпирдин көзүнө алда эмнедей жылдыздуу көрүнүп кетти (Сыдыкбеков); 2) кандайдыр бир башкача. Алда эмнедей шумдукту көз алдына элестетип,.. чочуп кетти (Сыдыкбеков).
АЛДА III такт. сүйл. Алдыда, алды жакта.
АЛДА IV сырд. Өкүнгөндүктү, нааразылыкты, кээде кекээрлегендикти билдирүүчү сырдык сөздүн тутумунда айтылат. Чынардай болгон ак бетти, Алда катындыгы курусун, Жулуп-жулуп алды эми («Сейтек»). Алда Батыш эжекем-ай! (Сыдыкбеков). Алда сен-ай!
АЛДА V этиш. Жалган айтуу, калп айтылган сөзгө ишендирүү, жалган ишендирүү. Алдап сальт Маамытты, Акырындап Көкдөөгө Сызган кемпир сенсиңби? («Эр Төштүк»). Эшен болдум деп жүрүп, Алдайсың элдин неченин (Барпы).
♦ Алдап-соолап — жылуу-жумшак кеп айтып, эптеп-септеп тил алдырып. Алдапсоолап айттырамын аз-аздан (Калык).
|
=
=