-
көз
-
1. глаз;
баш - акылдын кабы, көз - жандын айнеги погов. голова - сосуд ума, глаз - зеркало души;
сол көз левый глаз;
оң көз правый глаз;
оң көзү перен. его правая рука;
оң көзү болушкан эки жигити два джигита (см. жигит 3) - его правая рука;
көздүн карасы радужная оболочка глаза;
көздүн агы белок глаза;
көзүнүн агы менен карады он злобно, враждебно посмотрел (букв. посмотрел белками глаз);
көздүн чанагы или южн. көздүн к с си глазная впадина, глазная орбита;
көзү чанагынан чыгып, өтө шашып кирет он торопливо входит, глаза у него (от испуга) вылезли из орбит;
көздүн кареги зрачок, зеница ока;
көздүн карегиндей сакта- беречь как зеницу ока;
көзүнө ак түштү у него на глазу появилось бельмо;
көзүнүн төбөсү менен карады
1) он посмотрел исподлобья;
2) он злобно посмотрел;
жөн эле көз менен или жөнөкөй көз менен невооружённым глазом;
көздүн майы жир глазного яблока;
көзүнүн майы түгөндү (о человеке и лошади) он совершенно изнурился, отощал (букв. у него жир глаз иссяк);
ой, эки көздүн чарасы айрылган тура майынан стих. ведь он совсем изнурён;
окуй берип, көзүмдүн майы (или көз майым) түгөндү я столько читал, что глаза утомил;
көздүн майы түгөнгүчө кара- все глаза проглядеть;
көзү караган жакка куда глаза глядят;
көзүнчө на его глазах, не скрывая от него;
көзмө-көз лично (букв. с глазу на глаз);
аны менен көзмө-көз сүйлөштүм я с ним разговаривал лично;
көз көрүнө явно, открыто;
көз кыс- подмигивать;
көзү тик у него проницательный взгляд;
көз караш прям. , перен. взгляд; воззрение;
көз сал- присматривать, ухаживать, заботиться; следить;
мен өлсөм, менин энеме көз сал если я умру, то заботься о моей матери;
көз бол- присматривать, зорко следить;
атыңа көз бол присматривай за своим конём;
көзгө айт- сказать в глаза;
көздөн кайып бол- вмиг скрыться из виду, скрыться с глаз;
жүр, көздөн кайып бололу идём, скорее скроемся;
бир көзүн аса, бир көзүн баса караган неме (о раскосом человеке) у него один глаз на нас, а другой - на Арзамас;
өлгөн койдун көзүндөй остекленелые глаза (букв. глаза, как у мёртвой овцы);
өзүн көз кылып туруп в его присутствии, сделав так, чтобы он видел лично;
көз менен болжоп прикинув на глаз;
көз жум-
1) зажмурить глаза;
2) перен. с предшеств. исх. п. распроститься;
Нарындан көз жумдук мы распростились с Нарыном;
көз жумду кылып перен. махнув рукой (будь, что будет);
көз чаптыр- окинуть взглядом;
көзгө атар меткий стрелок (букв. в глаз стреляющий);
көз ат- южн. смотреть жадно, с завистью;
көзгө көрүн-
1) быть заметным, виднеться;
2) перен. выделяться (среди других);
көзүн албай (он) не отрывая глаз;
көзүн албай карайт он смотрит, не отрывая глаз;
көзгө илбей совершенно не замечая, не придавая значения;
көз көрбөгөн рекорд невиданный рекорд;
көздүн учунда вдали, куда едва глаз достаёт;
осмо көз южн. брови (букв глаза), крашенные усьмой;
көзүң аккыр! чтоб тебе ослепнуть!;
көзү аксын! чтоб ему ослепнуть (букв. пусть вытекут его глаза) !;
көз таңмай или южн. көз байламай жмурки (игра);
2. ушко, петелька; узенькое отверстие;
ийненин көзү
1) ушко иглы;
2) (в сравнениях) малейший;
ийненин көзүндөй гана жумуш калган работы осталось очень мало (букв. с игольное ушко);
ийненин көзүндөй таасир эте албайт не окажет ни малейшего влияния;
кулпунун көзү замочная скважина; отверстие в замке, куда вставляется ключ;
3. каждая из двух половин курджуна;
куржундун бир көзү одна половина курджуна;
куржундун эки көзү толтура китеп, журнал, газеталар ала келди он привёз полный курджун книг, журналов, газет;
куржундyн эки көзү тең шыкай толуп чыкты обе половины курджуна наполнились до краёв;
4. глазок (напр. в кольце);
5. петля силка;
тузактын көзү сайын бирден кекилик в каждой петле силка по одной куропатке;
тузакты кайра тартып, көздөрүн оңдоп койду опять натянув нить силков, он поправил петли;
6. южн. вечея (круглое отверстие в мельничном жёрнове);
7. сглаз (в поверьях);
көзү тийди он сглазил;
бирөөнүн көзү болду кто-то сглазил;
көкүлгө үкү тактырган, бирөөнүн көзү болор деп, көмүскөй жерге бактырган фольк. чтобы кто-нибудь не сглазил, он приказал прицепить к чёлке (коня) перо филина и держать его (т.е. коня) в потайном месте;
8. перекос (в ткани);
көзү бар экен, кыйшык айрылып жатат есть перекос, криво рвётся;
9. именно тот, то (не подмена, не эквивалент);
аттарынын көзүн берип отдав (возвратив) их собственных коней (а не замену);
саткан жеринен койдун көзү таанылып, анын уурулугу чыгып калды в тот момент, когда он продавал, (хозяином) была опознана овца, и факт его воровства обнаружился;
жоголгон аттын көзүн кармадым я поймал (нашёл) пропавшего коня;
уурдалган буюмдардын көзү табылды украденные (именно те) вещи нашлись;
атам менен энемдин как караган көзүмүн фольк. именно я единственная надежда и опора своих родителей;
көзү кызарып кетти или көзү кызыл болду он заважничал, возгордился (букв. у него глаза стали красные);
кийиктин жүргөн тоосу бийик болсо, көзү кызыл болот погов. если гора, по которой ходит киик, высока, он важничает (о человеке, который добился высокого положения или пользуется высоким покровительством);
көз арт- зариться;
көздөн уч- быть объектом большого желания;
баласы көзүнөн учту он с нетерпением ждёт своего сына; он тоскует о своём сыне;
көзүмөн учтуң я тебя очень хотел видеть;
тарбыз көзүнөн учту ему очень захотелось арбуза;
балык көз блёстка;
сорпонун балык көз майы бар на бульоне есть блёстки жира;
көз жар-
1) (о женщине) родить, благополучно родить;
көз жарсаң, эми эр болсун балаң если ты (благополучно) родишь, пусть сын твой будет молодцем;
менин көз жарып көргөн уулум мой первый сын;
2) (о ребёнке) родиться;
таң аппак атып калган кезде бала көз жарды когда совсем рассветало, ребенок родился;
курсактагы бала аман көз жарса если ребёнок, что во чреве, благополучно родится;
көз ачып көргөн бала (у матери) первенец;
көзүмдү ачып, көргөн балам мой первенец (букв. мой ребёнок, которого я, открыв глаза, увидела);
көзү жетти он убедился;
көзү жетет для него ясно;
көзү жетпейт он не уверен; он не убеждён;
көз жеткирбей точно не удостоверившись;
көзгө басар заметный глазу; заслуживающий внимания; то, чем можно похвалиться;
көзгө басар жигит болуп калган уулу бар у него есть сын - уже видный парень;
көзгө басар жалгыз боз үй жок эле (там) не было ни одной юрты, которая бы бросилась в глаза (т.е. хорошей);
көрөйүн деген көзүм жок глаза бы мои не глядели; смотреть-то противно; век бы не видал;
сени көрөйүн деген көзү жок он тебя ненавидит;
көрөйүн деген көзү жок, айтайын деген сөзү жок фольк. он ни видеть (тебя) не хочет, ни слова сказать (тебе);
көзүнө кара- быть в зависимости, в зависимом положении от кого-л.;
баланчанын көзүнө карап турат он зависит от такого-то;
көбү алардын көзүн карашат многие находятся от них в зависимости;
көз каранды зависимый от кого-л.;
көз каранды өлкөлөр зависимые страны;
көз карандылык зависимость от кого-л.;
көзүн карат- ставить в зависимость от кого-л.;
көзүнө карабай (о деньгах, богатстве) не считаясь, не скупясь;
акчанын көзүнө карабай не считаясь с деньгами (швырять их);
мал көзүнө карабай, кызынан түк эчтеме аябай, энчи берип узатты не считаясь с количеством скота, ничего для дочери не жалея, выделив её часть, он её отправил (выдав замуж);
көзү өтүп кетти
1) он умер;
көзүңүз өтүп кетсе да, күчүңүз калды жалганда фольк. хотя вы и умерли, но сила ваша осталась в этом мире;
2) чаще с предшеств. исх. п. он смотрит с сильным желанием, жадно; он очень нуждается;
жакшы китеп көрсөм, көзүм өтөт когда я вижу хорошую книгу, у меня глаза разгораются;
курсагы ач кишинин тамактан көзү өтүп турат голодный человек жадно смотрит на пищу;
акчадан көзү өтүп кетти он очень нуждается в деньгах;
3) с предшеств. дат. п. он проявляет жестокость;
жалаң эле биз эмес, жандын баарына көзү өтүп, жабыркатып бүттү (из сказки) своей жестокостью он измучил не только нас, но и всех людей;
көзүн тазала- или көзүн таза кыл- спровадить, уничтожить; израсходовать, "приделать ноги";
дарыга алып келген беш сомдун көзүн тазалады пяти рублям, которые принёс на лекарство, он "приделал ноги" (израсходовал на другое);
токолдун көзүн тазалай турмак болгон он решил спровадить вторую жену (сделать, чтобы и духу её не было);
таптаза кылып көзүңдү, такыр кырам өзүңдү фольк. начисто тебя уничтожу, изничтожу я тебя самого;
...көзү каткан он только и думает о...; он жаждет получить...;
курулуш жыгачтарынан көзү каткан кишилер люди, жаждущие получить строительный лес;
тамактан көзү каткан он (так голоден, что) только и думает о пище;
түндө кирпиктүү көзүн (или кирпик-көзүн) каккан жок ночью он глаз не сомкнул;
көзүң жамандыкты көрбөсүн! не приведи бог видеть (такой ужас или такая мерзость);
көз көрсөтүп кайт-
1) показаться (пойти и сейчас же вернуться);
2) сказать последнее "прости" (проститься с покойником);
көз көрсөтүш керек нужно показаться (сходить, съездить ненадолго);
көзү жумулуп кетти он умер (букв. его глаза закрылись);
көзүн сат- находиться в нужде; смотреть из чужих рук; смотреть просительно;
жалгыз балам Шайымбет ар кимге көзүн саткандыр фольк. мой единственный сын Шайымбет, пожалуй, смотрит из чужих рук;
көзү тартып жатат ему что-то предстоит (букв. у него глаз подёргивает);
көзүң тартса, кубанасың раз у тебя глаз подёргивает, ты будешь радоваться;
көз толмой сев. веретено с полной намоткой пряжи;
ак көз или Алайдын ак көз один из видов беркута;
алчы көз южн. жулик, мошенник;
ач көз жадный, завистливый;
көзү ачык
1) ясновидящий, прозорливец;
2) здравомыслящий;
3) ещё не достигший совершенства бахши;
көзү ачык өт- (притяж:. аффикс 3 л. сохраняется для 1 и.2 л.) прожить жизнь, не достигнув желаемого (букв. прожить жизнь с открытыми глазами);
көзү ачык өттү он умер, не испытав хорошей жизни, не получив от жизни удовольствия;
дүйнөдөн көзү ачык өтөмбү - ай? неужели мне суждено прожить жизнь без радости?
көзү туюк киши тёмный, необразованный человек;
көз жоосун ал- ласкать взор;
колхоздун малы көз жоосун алгандай шай болду колхозный скот в таком порядке, что глаз радуется;
көзү жоктун өзү жок погов. с глаз долой - из сердца вон (букв. чьих глаз нет, того и самого нет);
көзү жокто или көзү жок жерде за глаза, в его отсутствие;
көзү жок баатыр или көзү жок эр бесстрашный или бесшабашный молодец (не жалеет ни себя, ни других, не задумывается о последствиях);
көзү бар или көзү тирүү (о человеке) живой, здравствующий;
ушул күндө көзү бар ныне здравствующий;
көзүмдүн тирүүсүндө айтарым... пока я жив, хочу сказать (вот что);
көзүбүз тирүү тургандар, көрбөсөк экен ошону! фольк. (как бы хорошо было) если бы мы, живые, не увидели этого!;
эки көзүм төрт я с нетерпением ожидаю;
төрт көзүңөр түгөл, орой көзүңөр чарай отурупсуңар вот вы все сидите в полном сборе;
көзүбүз жолдо мы с нетерпением ждём (прихода, приезда);
көзү түшкөн ему приглянулось, понравилось;
өмүрүмдө эч бир аялга көзүм түшкөн жок эле, сага көзүм чындап түштү в жизни моей мне ни одна женщина не нравилась, а ты мне очень понравилась;
тору атыңызга көзүм түшүп калды мне приглянулся ваш гнедой конь;
көздөй настоящий, действительный;
көздөй киши настоящий человек; вполне надёжный человек; человек, которому вполне можно доверять;
көрөр көз ненаглядный, любимый;
көрөр көз аялы болом я буду его любимой женой;
Манастын көрөр көзү - Каныкей любимая Манаса - Каныкей;
кара көзү самый что ни на есть;
бузуктун кара көзү экен фольк. это самый настоящий пакостник;
көз айныган всё застилающий, затемняющий;
көк менен жердин арасын көз айныган чаң алган всё пространство между небом и землёй застлала пыль;
жоголгон аттын (или койдун или эски малдын) көзүндөй болуп, кайда жүрөсүң? где ты, милый мой, пропал? (как тебя приятно вдруг встретить);
иштин көзүн тааны- или иштин көзүн бил- или иштин көзүн тап- знать суть дела; разбираться в тонкостях дела, работы;
иштин көзүндө отурат он стоит во главе дела, работы;
оокаттын көзүн тап- уметь жить; уметь устраивать свою жизнь;
көзүнөн чыксын! чтоб ему пусто было!; чтоб ему неладно было!;
мени "көптү" десең, көзүңдөн чыгар! если ты считаешь, что я зазнался, пусть тебе неладно будет!;
көз байла- "отводить глаза";
көз боочу тот, кто "глаза отводит"; чародей, фокусник;
көз боочулап, адамдын көзүн байлаган фольк. чародей, околдовав, отвёл людям глаза;
көз боочудай шамдагай ловкий как фокусник;
көз байланган кез сумерки, начало вечерней темноты;
көз байланып калганда когда свечерело;
көзүңө кара!
1) смотри глазами-то!; ослеп ты, что ли!; куда прёшь!;
2) говори, да оглядывайся!; смотри, ты у меня получишь!;
жаны көзүнө көрүндү он света белого не взвидел;
жанын көзүнө көрсөт- показать ему кузькину мать; сделать так, чтобы он света не взвидел;
көзүм тойду или көзүмдүн курту өлдү я посмотрел и остался доволен; мне очень понравилось;
көзүнө толгон эч ким жок нет никого, кто бы ему понравился;
көзгө толо эмгек кыла элекмин я ещё ничего не сделал такого, что заслуживало бы внимания;
көзгө толумдуу заслуживающий внимания, одобрения;
көз тойгус такое, на что не наглядишься; такое, от чего глаз не оторвёшь; прямо загляденье!;
көз тойгус жаратылыш сулуулугу природа прекрасна (букв. красота природы - прямо загляденье);
көз тойдур- услаждать глаз; радовать взор;
душмандын көзүн тойдуруп, бул жерде жүрүп нетейин? фольк. зачем мне здесь жить, услаждая глаза врагов?
көзгө токтор видный, обращающий на себя внимание (своими достоинствами);
эл көзүнө только для видимости;
эл көзүнчө при народе, гласно, на виду;
караңгы түндө көз тапкан (даже) ночью находящий дорогу, не сбивающийся с пути;
бото көз см. бото I;
көз кырын сал- см. кыр I;
көз чеге см. чеге 1;
көз акы см. акы I;
көз жара то же, что саргарт I;
көз жаздымында см. жаздым;
көз мончок см. мончок.
-
көз
-
көз
көз айнек
көз айырбоо
көз акы
көз алдында
көз артуу
көз ачкандан бери
көз ачуу
көз ачык
көз ачыктык
көз ачып жумгуча
көз ачып көргөн
көз ачырбай
көз байланган кез
көз байлоочу
көз боёочу
көз бол-
көз боолору (зоол.)
көз боочу
көзгө атар
көзгө басар
көзгө жылуу учуроо
көзгө илешпөө
көзгө көрүнөрлүк
көзгө көрүнүү
көзгө сайса көрүнгүс
көзгө саюу
көзгө сүртүү
көзгө суук көрүнүү
көзгө толумдуу
көзгө урунуу
көзгө чөп салуу
көздөн кайым болуу
көздөн от чагылуу
көздөн учуу
көздү ачып жумганча
көздү кычыштыруу
көздүн агы менен айла нуу
көздүн жоосун алуу
көздүн карегиндей сак тоо
көз жазгыруу
көз жара
көз жаруу
көз жаш
көз жашы көл
көз жашы кылуу
көз жашындай
көз жеткис
көз жетүү
көз жоосун алуу
көз жүгүртүү
көз жумдуга салуу
көз жумуу
көз илинүү
көз ирмем
көз ирмөө
көз кайкуу
көз карама
көз каранды (көзкаран ды эмес)
көз каранды өзгөрмө
(мат.)
көз каранды эмес өзгөр мө (мат.)
көз карандылык
көз караш
көз көргүс
көз көрсөтүү
көз көрүнөө
көз кумары
көз кумарын кандыруу
көз кызартуу
көз кылуу
көз кырын салуу
көз кысты
көз кычышуу, көзү кы чышуу
көз майы түгөнүү
көз мончок
көзмө-көз
көз оорулары (мед.)
көз өтүү
көз сал-
көз салуу
көз таңмай
көз тийүү
көз тойгус
көз тоюу
көз уялуу
көзү аксын
көзү ала чакмактоо
көзү ачык
көзү ачылуу
көзү барда
көзү-башы
көзү бозоруу
көзү бузулуу
көзү жашылдануу
көзү жетүү
көзү жок
көзү илинүү
көзү каныгуу
көзү караңгылоо
көзү каткан
көзү катуу
көзү кашаюу
көзү көр
көзү кызаруу
көзү кыйбоо
көзү кычышуу
көзү ойноо
көзү өтүү
көзү тартуу
көзү тешилүү
көзү тирүү
көзү тойбоо
көзү төрт
көзү түз
көзү түшүү
көзү туюк
көзү умачтай ачылуу
көзү чанагынан чыгуу
көзү шилисинен өтүү
көзүн ача элек
көзүн байлоо
көзүн боёо
көзүн кароо
көзүң кашайгыр
көзүн кызартуу
көзүн кысуу
көзүн май басуу
көзүн оюу
көзүн сатуу
көзүн сүзүү
көзүн таануу
көзүн табуу
көзүн тигүү (таптаган
кушту)
көзүндө оту бар
көзүңдөн болоюн (айла найын)
көзүңдү ач
көзүңдү кара
көзүнө айтуу
көзүнө жаны көрүнүү
көзүнө илинбөө
көзүнө карабай
көзүнө көрүнүү
көзүнө чөп салуу
көзүнөн заар чачуу
көзүнөн кан алуу
көзүнөн кара учуу
көзүнөн күлүү
көзүнөн от чагылуу
көзүнөн учуу
көзүнөн чаары чыгуу
көзүнөн чыксын!
көзүнүн жашы көл
көзүнүн жашы он талаа
көз ымдоо
-
көз
-
зат. 1. Адамдын, жан-жаныбарлардын көрүү мүчөсү. Көзүң ооруса колуңду тый, ичиң ооруса тамагыңды тый (макал).
Динар көзүн бакырайтып чочуп кетти (Сыдыкбеков).- 2. Бир нерсенин тешиги, жылчыгы, ачык бөлүгү, көзөнөгү. Ийненин көзү. Терезенин көзү. Тузактын көзү. Булактын көзүнө жата калып суудан жутту («Ала-Тоо»).
- 3. Куржундун бир жак бөлүгү. Мына, айланайын, куржундун эки көзү толтура буудай алып келдик (Жантөшев).
- 4. Көбүнчө шакектин кичине асыл таш, мончок ж. б. орнотулган жери, бөлүгү. Шакектин көзү.
- 5. Күндүн, айдын бети. Жылтырайт бак ичинен айдын көзү (Шүкүрбеков). Асманда ала булут калкып, кезек-кезек күндүн көзүн далдалайт («Ала-Тоо»).
¨ Көзү ачык кетүү же көзү ачык өтүү — эч жакшылык, эч жыргалчылык көрбөй өлүү; жаштайында өлүү. Ошентип, эти кабылдап, кайран [Чынар] ..көзү ачык кетти (Сыдыкбеков). Көрүнгөн байга кул болуп, Көзү ачык өтүп кетемби (Осмонкул). Көзү ачык к. ачык I. Көзү ачылуу — бир нерсеге ачык, даана түшүнүү, билүү; билимдүү, сабаттуу болуу, аң сезими өсүү. Ушул китепти окуганы көп түшүнүксүз нерселерди билип, көзүм ачылды («Ала-Тоо»). Карачы, теңдик күн келип, Жетимдин көзү ачылды (Барпы). Орой көзү чарай к. орой I. Көз ачып-жумганча — заматта, бирпаста, тез арада, антип-минткиче. Бул экөө ишиңди көз ачып-жумганча бүтүрөт (Жантөшев). Көз ачып-жумганча алда кайда узап кетишти (Жантөшев). Көз айнек к. айнек. Көз байлоо — дин. дубалап коюу, сыйкырлоо, жазгыруу. Дуба окуп, көз байлап, Жер астына сиздерди Азгырып алып кириптир («Эр Төштүк»). Дем салып никеге чейин көзүн байласын (Бөкөнбаев). Көз байланган кез (учур, убак ж. б.) — иңир, күүгүм кирген, каш карайган убак. Күн кечтеп, көз байланган кез (Баялинов). Көз байланган убакта Анархандар Чоко менен коштошту (Жантөшев). Көз жумуу — өлүү, каза табуу, дүйнөдөн кайтуу. [Апамдын] көз жумганына бир жыл боло элек («Ала-Тоо»). Көз көргүс — абдан алыс, узак, белгисиз. Төртөөбүз кол кармашып, кулак уккус, көз көргүс жакка кетебиз (Жантөшев). Көздөн учуу — абдан зарыл болуу, табылбоо, сагындыруу. О, чиркин эл менен жер көздөн учат (Аалы). Көздөн далдаа болуу — 1) көрүнбөө, карааны көрүнбөй калуу. Чоколор чоң капчыгайга барганда, түндүк тарапка бурулушуп, көздөн далдаа болду (Жантөшев); 2) эптеп жашырылуу, билинбей калуу, байкалбоо. Ач көз — нысапсыз, сараң, дүнүйөкор. Ач көз өлсө да дүнүйөгө тойбойт, Бирөөгө көз артканын койбойт (Шүкүрбеков). Көз чаптыруу же көз жүгүртүү — жалпысынан карап чыгуу, байкоо. Каныбек айланага көз чаптырды (Жантөшев). Назаров курулуштун ары жак, бери жагына көз чаптырды (Убукеев). Көз мончок к. мончок. Көз артуу — кызыгуу, суктануу. Кедейдин жалгыз атына көз арткан байлар да болгон («Ала-Тоо»). Көзгө басар —1) жалгыз, бар болгон. [Бектай] Актандын көзгө басар жээни (Бейшеналиев); 2) көрүнүктүү, көзүн караган. Ошонун көзгө басар жигит болуп калган уулу бар эле (Сыдыкбеков). Көз салуу — 1) кароо, байкоо, абайлоо; сак болуу. Акбар койлордун жалпы түрүнө көз салды (Убукеев). Балам, атыңа көз сал (Сыдыкбеков); 2) көмөктөшүү, жардамдашуу, каралашуу, жардам кылуу. Айланайын журт, балама көз сала жүрө көргүлө (Турусбеков). Көзү жетүү — түшүнүү, анык билүү, ачык сезүү. Атамдын киши болбосуна көзүм жетти («Ала-Тоо»). Көз жеткис — алыс, узак, чексиз, учу-кыйры көрүнбөгөн,
болжолсуз, белгисиз. Өрдөктөр көз жеткис жакка учуп кетишти («Жаш ленинчи»). Баш-аягына көз жеткис мелмилдеген талаа. Баш-көз болуу к. баш. Көзгө илээшпөө — 1) өтө тез, бат кыймылдоо. Станок көзгө илээшпей тегеренет (Бөкөнбаев); 2) өтө майда, абдан кичинекей көрүнүү. Көзүнө илбөө — 1) теңине албоо, киши катарына санабоо. Залимге сый, той, тамаша, Көзүнө илбейт кедейди (Барпы); 2) уялбоо, ийменбөө, сыйлабоо, изат кылбоо. Улууларды көзүнө илбей, кичүүлөрдү сыйлабай кеткендер бар. Мунуңар жарабайт (Убукеев). Көзгө атар — таамай аткыч, жазбай аткыч, мылтык атканга жакшы машыккан, адис болгон. Нурбай көзгө атар мергенчи болчу (Баялинов). Көз караш — 1) турмуш, табигат, коом туурасындагы түшүнүк, пикирдин системасы. Материалисттик көз караш. Илимий көз караш. Коммунисттик көз караш. Идеалисттик көз караш; 2) ой-пикир, түшүнүк. Менин көз карашымда бул эң эле түзүк, а сенин көз карашың кандай? Көзмө-көз - бетме-бет, көз алдынча. Көзмө-көз сүйлөшүү. Көзү түшүү — жактыруу, суктануу, жакшы көрүп калуу, берилүү, сүйүү. Мен баарыдан да анын жакшынакай комузуна көзүм түштү (Каимов). Асылдай селкиге далай жигиттердин көзү түшпөйбү?! («Ала-Тоо»). Көз айырбоо — көпкө кароо, тиктөө, тиктеп тура берүү. Ээрге колуң басканда, Эки көзүм айырбай, Карап турдум калтырап («Эр Табылды»). Көз жаруу — төрөө, төрөлүү. Тезирээк эле жеңем көз жарса экен деп сүйүнөм («Ала-Тоо»). Ушул курсактагы бала аман-эсен көз жарса, Айымжандын койнуна салып берем (Сыдыкбеков). Көз каранды — бирөөнүн колун караган, баш ийген, өз эркинде болбогон. Көз тоюу — көргөн нерсесине канааттануу, ыраазы болуу, көңүлүнө толуу. Көркөмдүү салган үйлөр көп, Көз тоёт шаңдуу айылга (Осмонкул). Эки көзү төрт болуу к. эки. Эрте келүүгө эки көзүм төрт болду (Жантөшев). Көздөн кайым боолуу к. кайым. Көз боочу —
1) алдамчы, сыйкырчы; 2) гипнотизёр. Көз болуу — көздөп туруу, байкап туруу. Бала-бакырага көз бол. Көз ирмебөө - 1) уктабоо, кирпик какпоо. Ышкынаалы ар түнү таң аткыча көз ирмебей чыгуучу (Байтемиров); 2) жалтанбоо, жазганбоо. Ай балта колго алышып, Көз ирмебей салышып («Манас»). Көз жаздымында калуу — байкалбай калуу, көңүлгө алынбай калуу. Маанилүү иштер көз жаздымында калып жатат («Ала-Тоо»). Көзү жетүү — ишенүү, билүү, ишенимде болуу. Көз көрүнө — көзүнчө, көз алдында, каратып туруп; ачык, жашырбай. Көзүнө чөп салуу — бирөөгө алдыртан жамандык кылуу, билгизбей кырсыктатуу, бузукулук кылуу. Көз тийүү — элдик ишеним боюнча: ооруп калууга дуушар кылгандай даражада бирөөнүн сугу өтүү. Көзү өтүү — 1) кадала кароо, тиктөө,
суктануу. Баланын кайнап турган казанга көзү өтүп, шилекейи чубура баштады («Ала-Тоо»); 2) каза табуу, өлүү. Адамдын көзү өткөндө Жок экен кайтып келүүсү (Үсөнбаев). Көзү тирүү к. тирүү. Көзүн тазалоо к. тазала. Көзү катуу — көрүүгө, жетүүгө зар болуу, самоо, жутап калуу, жетишсиз, кемчил болуу. Көз катканда көргөнүм, Көк ала туйгун береним («Эр Табылды»). Оокаттан көзү каткан кедей-кембагалдар кенелип калган кез («Ала-Тоо»). Көзгө чалдыгуу — көрүнүп калуу, байкалуу. Салкын көз менен кароо к. салкын. Иштин көзүн табуу — иштин жөн-жайын, ыгын табуу, үйрөнүп алуу. Иштин көзүн таануу к. тааны. Көзү кыйбоо к. кый III. Көзүнө айтуу — бетине айтуу, өзүнө айтуу. Көзү бозоруу — 1) карайлоо, көзү. тунарып көрбөй калуу; 2) көзү катуу, жутап калуу; 3) өтө көөп кетип ар нерсени тоотпой, капарына албай калуу. Көз кайкуу — мелмилдеп, учу-кыйырына көз жеткис, көп болуп көрүнүү. Көзү ала чакмак болуу — көзү тунаруу, ымыр-чымыр боло түшүү. Көздүн жоосун алуу к. жоо. Көзү кызаруу к. кызар. Көз жумду кылуу — эптеп бүтүрө коюу, будамайлоо, жүрнарыга салуу.
| Основные характеристики | |
|---|---|
| Часть речи | Имя существительное |
| Ед. число | көз |
| Множ. число | көздөр |
Склонение по падежам - "көз"
Ед. число
| Падежи | Ед. число |
|---|---|
| Именительный Кто?, Что? | көз |
| Родительный Чей? | көздүн |
| Дательный Кому?, Чему?, Кому?, Куда? | көзгө |
| Винительный Кого?, Что? | көздү |
| Местный Где?, У кого? | көздө |
| Исходный Где?, У кого? | көздөн |
Множ. число
| Падежи | Множ. число |
|---|---|
| Именительный Кто?, Что? | көздөр |
| Родительный Чьи? | көздөрдүн |
| Дательный Кому?, Чему?, Кому?, Куда? | көздөргө |
| Винительный Кого?, Что? | көздөрдү |
| Местный Где?, У кого? | көздөрдө |
| Исходный Откуда?, От кого? | көздөрдөн |
Также найдены следующие похожие слова на Кыргызском языке
strtoupper(KG)
Можете поискать примеры использование слово Эл-Создук:
көз