«за» cөзүнүн сөздүгүндөгү котормосу

Русско-Киргизский словарь Юдахина (ru-kg)

за

за границей
см. граница.
за границу
см. граница.
предлог
1. с твор. п. (позади, по ту сторопу) артында, ары жагында, сыртында;
за рекой өзөндүн ары жагында;
жить за городом шаардын сыртында туруу;
за воротами дарбазанын сыртында;
оказаться за бортом перен. четте калуу, кеп-кеңештен чыгып калуу;
2. с вин. п. (через, по ту сторону) сыртына, четке, тышкары;
уехать за город шаардын сыртына кетүү;
за ограду тосмонун сыртына;
выкинуть за борт перен. четке чыгаруу, сандан чыгаруу, кеп-кеңештен чыгаруу;
выбросить за окно терезенин сыртына ыргытып таштоо;
за пределы города шаардын сыртына;
3. с твор. п. (возле, около, у) жанында, -да;
сидеть за столом столдун жанында отуруу;
стоять за станком станокто (иштеп) туруу, станоктун жанында туруу;
4. с вин. п. (около, вокруг) -га;
сесть за рояль (ойноо үчүн) роялга отуруу;
сесть за стол столго отуруу;
5. с твор. п. (во время чего-л.) убагында, кезде;
за работой иш убагында;
за уроками сабак убагында;
за обедом обед ичип жаткан кезде;
за шахматами шахмат ойногон кезде;
за разговорами сүйлөшүп жаткан убакта;
6. с вин. п. (при глаголе "приняться", "взяться") -га;
взяться за работу ишке киришүү;
приняться за учение окууга киришүү;
7. с вин. п. (в течение какого-л. срока, в продолжение) ичинде, -дагы, -лык, -дын, -да;
эту работу можно сделать за час бул ишти бир сааттын ичинде бүтүрүүгө болот;
за этот год мы уже перевыполнили производственный план быйылкы жылдын өндүрүштүк планын биз ашыгы менен орундап койдук;
заработок за один месяц бир айлык кызмат акы;
за период учурда, мезгилде;
за один раз бир жолкуда;
8. с вин. п. (позднее; больше, сверх) ооду, ашты;
уже за полночь түн жарымы ооду;
ей далеко за сорок анын жашы кырктан капкачан ашкан;
9. с твор. п. (позади, вслед, чередуясь) соңунан, артынан, сайын;
один за другим биринин артынан бири;
идите за мной менин соңунан жүрүнүз;
день за днём күн өткөн сайын;
читать книгу за книгой китеп артынан китеп окуу;
шаг за шагом кадам койгон сайын;
бежать за кем-либо бирөөнүн соңунан чуркоо;
следовать за кем-чем-либо бирөөнүн же бир нерсенин соңунан жүрүп отуруу;
охотиться за кем-чем-либо бирөөнүн же бир нерсенин соңунан түшүү;
10. с вин. п. (ради, в пользу чего-л.) учун;
борьба за мир во всём мире бүткүл дүйнөдөгү тынчтык үчүн күрөш;
сражаться за родину родина үчүн салгылашуу;
голосовать за предложение сунуш үчүн (сунушка кошула) добуш берүү;
кто за это предложение? бул сунушту ким жактайт?;
пить за здоровье саламаттык үчүн ичүү;
11. с твор. п. (с какой-л. целью) -га;
зайдите за мной мага келе кетиңиз;
пойти за водой сууга баруу;
послать за врачом врачты чакырууга жиберүү;
стоять в очереди за билетами в театр театрга билет алуу үчүн кезекте туруу;
12. с вин. и твор. п. (по причине, вследствие) -дан, үчүн, -дактан, себептүү;
уважать за храбрость эрдиги үчүн кадырлоо;
ценить за ум акылы учүн баалоо;
за истечением срока мөөнөтү өткөндүктөн;
за недостатком времени убакты жетишпегендиктен;
за ненадобностью керек болбогондуктан;
за отсутствием улик далили жоктуктаы;
13. с вин. п. (вместо кого-л., в качестве кого-л.) ордуна;
работать за двоих эки кишинин ордуна иштөө;
он работает за мастера ал мастердин ордуна иштеп жатат;
14. с твор. п. (в знач. предлога "г") -ган, -дуу;
письмо за подписью директора директордун колу коюлган кат;
дело за номером таким-то паландай номердүү иш;
15. с вин. п. (на расстоянии) алыс, ыраак;
находиться за десять километров от города шаардан он километр алыс туруу;
за километр отсюда мындан бир километр ыраак;
16. с вин. п. (раньше на какое-л. время) калганда, мурда;
за час до отхода поезда поезд кетүүгө бир саат калганда;
за два дня до Октябрьских праздников Октябрь майрамынан эки кун мурда;
17. с вин. и твор. п. (указывает на лицо или предмет, на которые направлено действие) -га, -ды, үчүн;
ухаживать за больным оорулуу адамды багуу;
смотреть за детьми балдарды кароо, балдарга көз салуу;
беспокоиться за детей балдар үчүн кам саноо;
следить за мыслью ойду байкап туруу;
18. с вин. п. (указывает на лицо или предмет, к которому прикасаются при направлении на него действия) -га, -дан, -ды;
вести за руку колунан жетелөө;
держаться за перила моста көпүрөнүн кырындагы (жээгиндеги) тосмону кармоо;
дёрнуть дверь за ручку эшикти туткадан тартып коюу;
19. с вин. п. (в обмен на что-л., по какой-л. цене) -га;
за деньги акчага;
за плату акыга;
купить книгу за пять рублей китепти беш сомго сатып алуу;
20. с твор. п. (при обозначении лица, предмета, от которого зависит наступление какого-л. действия) -да, -дан, -га, кийин;
дело за немногим (иштин бүтүшү үчүн) аз эле нерсе керек;
очередь за вами кезек сизде, кезек сиздики;
задержка за утверждением проекта кечигүү проекттин бекитилбегенинен болуп жатат;
21. с твор. п. разг. (при обозначении лица, которое должно уплатить, сделать что-л.) -да, -га;
за вами сто рублей сиздин мойнуңузда жүз сом бар;
за тобой ещё две книги сенин мойнунда дагы эки китеп бар;
запишите за мной менин мойнума жазып коюңуз;
22. с твор. п. разг. (при обозначении лица, обладающего каким-л. свойством) -да, -дын;
за ним есть эта дурная привычка анын ушундай жаман адаты бар;
23. с вин. п. (при обозначении лица, предмета, по отношению к которому возникает какое-л. чувство) үчүн;
мне стыдно за него ал үчүн мен уялам;
я рад за вас сиз үчүн мен кубандым;
мне больно за него ал үчүн мен капа боломун, ал үчүн менин жаным кейийт;
выйти замуж за кого-либо бирөөгө (күйөөгө) чыгуу;
быть за кем-либо или быть замужем за кем-либо бирөөнүн аялы болуу;
ни за что эч качан, эч бир;
за счёт кого-либо бирөөнун эсебинен;
за счёт чего-либо бир нерсенин эсебинен;
за исключением -дан бөлөгү, башкасы;
за и против жактоо жана каршы туруу, жактагандар жана каршы болгондор;
что за безобразие! бул эмне деген оңбогондук (тартипсиздик)!
за-
приставка
1. төмөнкү маанидеги этиштерди уюштурат:
1) кыймыл-аракеттин башталышын; мис. заболеть ооруу, ооруп калуу, ноокастоо, сыркоолоо;
2) кыймыл-аракеттин белгилүү мейкиндиктен ары таралышын; мис. заехать өтүп кетүү;
3) "ся" бөлүкчөсү менен же ансыз - кыймыл-аракеттин эн четки даражага жеткирилишин; мис. закормить тамакка ашыра тойгузуу;
4) этиштин бүткөн түрүн ага туура келүүчү этшитин бүтпөгөн түрүнүн маанисине ылайык; мис. загримировать гримдөө;
2. "бир нерсенин ары жагындагы" деген маанидеги зат жана сын атоочторду уюштурат; мис. Закавказье Закавказье.

за

Кыргыз тилинин морфологиясы